İNFERTİLİTEDE AŞILAMA
Korunmasız düzenli cinsel yaşantıya rağmen bir yıl içerisinde çocuk sahibi olamayan çiftlerde infertilite teşhisi konularak birinci basamak tetkikler yapılır ve muhtemel infertilite sebebi araştırılır. Kadının jinekolojik muayenesi, ultrasonografi, erkekte semen analizi ve kadının tüplerinin değerlendirilmesi birinci basamak tetkiklerdir.
Aşılama (inseminasyon) nedir?
Aşılama, kadında haplar ya da düşük dozda iğnelerle yumurta gelişiminin uyarılması sonucu gelişen birkaç folikülün 18 -20 mm boyutlarına geldiğinde çatlatma iğnesi verilerek olgun seviyeye ulaştırılması, tam çatlama zamanında laboratuarda yıkanmış ve hazırlanmış spermin en iyi haliyle rahime verilmesi ve böylece kadın vücudunda döllenmenin olması için en uygun zamanlamanın sağlandığı yardımla üreme tedavi yöntemidir. Kısaca, spermin laboratuar ortamında hazırlanarak tam yumurtlama zamanında rahimin içine verilmesidir. Döllenme kadın vücudunda, tüplerde olmaktadır.
Aşılama işlemi doğal bir yöntemdir. Bu işlemde sadece sperm laboratuar şartlarında hazırlanır ve yaklaşık 2 saatlik bir hazırlık sonrası 0.5-1 cc’lik konsantre haldeki sperm ince bir kateter ile rahime ağrısız ve acısız bir şekilde bırakılır.
Yumurtanın tam yumurtalıklardan atılmak üzere ya da henüz yeni atılmış olduğu bir döneme denk getirilir. Bu sırada rahimin içine konulan spermler olgunlaşmış yumurtaya doğru hareket ederler. Sperm yumurtayı döllediğinde embryo oluşur ve rahimin içine yolculuk ederek rahimin endometrium tabakasına yerleşerek gebelik oluşur.
Aşılama işlemi için tüplerle ilgili herhangi bir problemin olmaması yada en azından bir tüpün açık olması gerekir. Yine aşılama için hazırlanan sperm örneğinde ileri hareketli fonksiyonel sperm sayısının 5 milyonun üstünde olması gebelik için şansı artırır.
Aşılama işlemi için ortalama hazırlık süresi adetin ilk on beş gününü almaktadır. Bu sürede hastanın eşinin gelmesi gerekmez. Erkek sadece aşılama günü gelerek sperm örneği verir Kadın da 15 gün içinde en fazla 3-4 defa ultrasonografi takibine alınır ve son olarak aşılama işlemi için çağrılır.
Aşılama İşlemi nasıl yapılır?
İlk olarak adetin 2-3. günlerinde yumurtalıkları kontrol etmek için bir ultrasonografi yapılır. Her şey yolundaysa hap veya tercihen düşük doz iğnelerle yumurtalıklar uyarılır. Günün aynı saatlerinde iğne yapılır ve bir hafta sonra ultrasonografi eşliğinde yumurtalıkların ilaçlara verdiği tepki değerlendirilir. Ultrasonografi eşliğinde ilaçların etkisiyle yumurtanın boyutu 18-20 mm ye ulaştığında çatlatma iğnesi yapılarak folikülün içindeki yumurta olgunlaştırılır. Buradaki hassas nokta folikül sayısı eğer üçden fazla ise aşılama yapılmaması tavsiye edilerek o ay işlem iptal edilir. Yapılması durumunda üçüz, dördüz gibi çoğul gebelikler ve kadının hayatını riske edebilecek ovarian hiperstimülasyon sendromu oluşabilir.
Çatlatma iğnesinin yapılmasından 24 yada 36 saat sonra laboratuarda yıkanan ve hazırlanan spermlerle aşılama yapılabilir. Aşılama günü 3-4 günlük cinsel perhiz sonrası erkekten alınan sperm örneği laboratuarda yıkanarak hazırlanır ve konsantre edilerek çok ince bir kateter ile rahime bırakılır. Spermin laboratuarda hazırlanma işlemi yaklaşık olarak iki saat sürmektedir. Laboratuar ekibinin titiz ve özenli bir şekilde spermi hazırlaması işlemin başarısını olumlu yönde etkileyecektir.
İşlem çok basit ve ağrısızdır. Normal bir jinekolojik muayeneden farksızdır. Sperm rahime bırakıldıktan sonra 15-20 dakika hasta istirahat eder. Bu işlem sonrası hasta normal yaşantısına döner. Cinsel ilişki kısıtlaması yapılmaz. Aşılama sonrası progesteron desteği olarak bazı ilaçlar verilebilir, ama şartda değildir.
Aşılamadan 14 gün sonra gebelik testi yapılarak sonuç değerlendirilir. Gebelik olması durumunda herhangi bir özel takip şekli yoktur, normal kendiliğinden oluşan bir gebelik gibi takip edilir.
Kimlere aşılama yapılır?
Sperm sayısı, sperm hareketi sınırda düşükse açıklanamayan infertiliteden bahsedersek, endometriozisin erken evrelerindeyse, yumurtlama tembelliği varsa ,yumurta takibi ile gebelik elde edilemediyse, sosyo kültürel nedenlerle gebeliğin oluşumunu hızlandırmak istiyen çiftlere uygulanabilir.
Aşılama işlemi gebe kalma şansını %15 -20 oranında artırır. Özellikle rahime verilen spermin 10 milyonun üzerinde olması başarıyı olumlu yönde etkiler. Normal şartlarda tüp bebek için çok özel bir sebep yoksa 3 aşılamadan sonra tüp bebeğe geçilmesi tavsiye edilir. İlk ay aşılama işlemi başarısız olduğunda yumurtalıklarda olumsuz bir durum yoksa, beklemeden ertesi ay ikinci aşılamaya geçilir. Aşılama tedavilerini ardışık yapmak tıbben sakıncalı değildir. Kullanılan ilaçlar düşük dozlarda olduğundan kadın sağlığına tehdit oluşturmaz.
Aşılama tedavisinde iğneler zararlı olabilir mi ?
Başlanan ilaç dozu çok az bile olduğunda bazen aşırı yanıt olabilmektedir. Genellikle polikistik over hastalarında bu durum ile karşılaşılmaktadır. Aşırı cevap olduğunda ya tedaviyi iptal etmek ve ilişkiyi yasaklamak gerekir. Ovarian Hiperstimülasyon sendromu açısından dikkatli olmak gerek.
Sonuçta; aşılama doğal bir yöntemdir. Kadın düşük dozda iğnelerle kısa süreli (ortalama 10 gün) bir takiple hazırlanır, takip sonunda yumurtlama zamanı geldiğinde sperm laboratuarda yıkanarak rahime özel bir kateter ile verilir, sperm ile yumurtanın tüplerde karşılaşması ve spermin yumurtayı kendiliğinden döllemesi beklenir, döllenme olursa embryo oluşur ve oluşan embryo da rahime yapışırsa gebelik oluşmaktadır.
Ne varki, aşılama sonucu başarısız olursa hangi aşamada problem olduğunu anlamak zordur. Belki o ay gelişen yumurta kaliteli değildir. Yumurta overlerden atıldığı halde tüplere girmemiş olabilir. Sperm tüplerde yumurtayı döllememiş olabilir, bu sürecin hiç birini kontrol etmemiz mümkün değildir. Aşılama işlemi ile normalde olması gereken süreç daha da güçlendirilerek taklit edilir. Amaç güçlendirilmiş spermin en kaliteli yumurta ile buluşmasıdır.